10.Sınıf Edebiyat Kitabı Cevapları 2013-2012 Sayfa ( 148 ile 162 )

BÜTÜN SAYFALAR İÇİN TIKLAYINIZ

1. Yazarı belli olmayan
2. Sözlü gelenekle oluşan
3. Halkın ortak malı olan ürünleri çağrıştırıyor.
4. Anonim halk şiiri hakkında bir sunum hazırlayınız.
5. Bestelenmiş anonim şiirleri bulunuz ve bunları sınıfa getiriniz.

 

 

 

 

 

Gökte yıldız bir sıra
Sırma ördüm mutana
Senin gibi er lâzım
Benim gibi sultana
Erkek:

Kız:

 

İnceleme
1. Metin
1. Mâni

2. Mâni
Bahçelerde saz olur Gül açılır yaz olur Ben yârime gül demem Gülün ömrü az olur
3. Mâni
Adam aman kuzusu Çay kuru çeşme kuru Nerden içsin kuzu su Beni yakıp bitiren Bir ananın kuzusu
4. Mâni
Ağlarım çağlar gibi Derdim var dağlar gibi Ciğerden yareliyim Gülerim sağlar gibi Her gelen bir gül ister Sahipsiz bağlar gibi

Kız –     Yaylanun çumenin

6. Mâni
Budala
Bülbül konar bu dala Ne kadar aklım olsa Yine derler budala

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sayfa – 152

Gesi bağlarında üç top gülüm var,

Ölüm var da şu gençlükte zulüm var.
Atma garip anam, şu dağların ardına,
Kimseler yanmasın, anam yansın derdime
Gesi bağlarında dokundum taşa,
Yazılanlar gelir sağ olan başa,
Bizi hasret koydu kavme kardaşa.

Atma anam atma, şu dağların ardına,
Kimseler yanmasın, anam yansın derdime.

 

 

 

 

9.    Etkinlik

Şarkı
Bir safâ bahşedelim gel şu dil-i nâ-şâda Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a İşte üç çifte kayık iskelede âmâde Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a
Gülelim oynayalım kâm alalım dünyâdan Mâ’-i tesnîm içelim çeşme-i nev- peydâdan Görelim âb-ı hayat aktığın ejdarhâdan Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a

Gel şu neşesiz gönle bir safa (zevk) bağışlayalım. Servi boylum, yürü Sadabad’a gidelim. İşte üç çifte kayık iskelede hazır, Servi boylum yürü Sadabad’a gidelim.
Gülelim, oynayalım dünyadan muradımızı alalım. Yeni yapılmış çeşmeden (cennetteki) Tesnîm suyu içelim.

su) aktığını görelim.
Servi boylum, yürü Sadabad’a gidelim.

 

1. Türk halk şiirinin en küçük nazım biçimidir.
2. Mânilerin ilk dizesi, uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak ama cıyla söylenir.
3. Mânilerde asıl söylenmek istenen son dizede kendini gösterir.
4. Söyleyeni bellidir.

 

1.  Bağ bana

 

 

 

Sayfa – 154

 

1. “Âşık” sözcüğü size neyi çağrıştırıyor? Sözlü olarak ifade ediniz.

 

2. Günümüzde Karacaoğlan, Erzurumlu Emrah gibi halk şairlerinin olmamasının sebeplerini tartışınız. Sonuçları tahtaya maddeler hâlinde yazınız.

3. Âşık tarzı şiirlerin şekli ve türleri hakkında bir sunum hazırlayınız.
4. Gevheri’nin edebî kişiliği ve hayatıyla ilgili araştırma yapınız.

 

---

GEVHERİ

---

Adı Mehmet’tir. Doğumu, değişik yerlere bağlanmakla birlikte, kuvvetli bir ihtimalle İstanbulludur. Yüzyılın ortalarındaki mecmualarda şiirlerinin görülmesinden yola çıkan araştırmacılar doğum tarihi olarak yüzyılın ilk çeyreğinden biraz sonrasını ileri sürmektedirler.

 

5. Erzurumlu Emrah’ın edebî kişiliği ve eserlerini araştırınız.

 

---

ERZURUMLU EMRAH

---

 

 

 

 

6. Halk şairi ve kalem şairi ne demektir? Araştırınız.

 

7. Anonim halk şiirleri ile divan ve günümüz edebiyatı şiirlerinden örnekler getiriniz.

 

Koşma

 

Mâil oldum kisvesine tâcına
Bend olmuşum siyah zülfü ucuna
Mansur gibi asılırım saçına
Kâkül benim perçem benim dâr benim

 

 

 

 

 

3.    Etkinlik

Çeşmim yaşı ummanlara kaşırştı-Mübalağa
Ben bülbülüm ayrı düştüm gülümden-teşbih
Bend olmuşum siyah zülfü ucuna-teşbih
Mansur gibi asırlım saçına-teşbih
Dost bağında bülbül gibi öteyim-teşbih

Bu şiirde gül ve bülbül imgesi kullanılmıştır. Şair kendisini gül bahçesinde güller için öten bülbüle benzetmiştir. Bu imge şiirin çok anlam kazanmasını sağlamıştır.

4.    Etkinlik

 

• Türk halk şiirin en yaygın türüdür.
• Sazla söylenir ve dörtlüklerle yazılır.
• Dörtlük sayısı genellikle 3–5 arasındadır.
• Hece ölçüsünün 6+5 veya 4+4+3 duraklı 11’li kalıbıyla yazılır.
• Şair koşmanın son bendinde ismini ya da mahlâsını söyler.  
• Koşmalarla daha çok sevgi ve doğa şiirleri yazılmaktadır. Bu şiirlerde çıplak doğa güzellikleri karşısındaki duygulanmalarla birlikte daha çok aşk duyguları dile getirilir.
• Koşmalar dile getirilen duygular ve söylenişlerine göre koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt gibi isimler alır.

 

 

1. Güzelleme

 

• Türk halk şiirinde koşmanın güzeli öven türüne verilen ad olup; bir kimseyi, bir güzeli, bir atı, bir yeri, herhangi bir tabiat parçasını övmek maksadıyla söylenen şiirlere denir.
• Kısacası sevda ve güzellikler üzerine yazılan şiirlerdir. Âşık sevdalı kişidir.
• Halk Şairi, Saz Şairi gibi adların yanında bir adının da Âşık olması bundandır. O, bir güzele tutkundur, ya da gelenek onu ille de bir güzele tutkun görmek istemekte, buna göre değer biçmektedir.
• Çoğu âşıklar saz çalıp şiir söylemeye bile bir güzelin sevdasına düştükten, rüyada onun elinden “Aşk badesi” içtikten sonra başlar.
• Bu çok defa yaşayan bir güzel olmayıp bir güzellik ideali ya da hayal edilen güzeldir.

 

2. Koçaklama

 

• Türk halk şiirinde koşmanın kahramanlık, yiğitlik ve savaş konusunda söylenilen türüne verilen addır. Koçaklamalarda yiğitlik övülür, savaşlarda gösterilen kahramanlıklar dile getirilir.
• Genellikle hece ölçüsünün 6+5=11 ya da 4+4+3=11’li kalıbı ile söylenir.
• Koçaklama koşmanın bir türü olduğundan bu türün bütün özelliklerin taşır.
• Türk halkının çok değer verdiği kahramanlık, mertlik ve cesaret konusunu işleyen koçaklama türünün en iyi örneklerini Dadaloğlu, Kayıkçı Kul Mustafa ve Köroğlu gibi siyasî çatışmalara katılmış âşıklar vermiştir.

 

3. Taşlama

 

• Taşlama Halk şiirinde beğenilmeyen ya da istenmeyen herhangi bir kimsenin kusurlarını, gülünç taraflarını ya da toplumun aksak yönlerini alaylı bir biçimde ortaya koyan koşmalardır.
• Âşıklık geleneklerinin kuvvetli olduğu dönemlerde taşlamalar toplumda düzeltici bir görev de görmüşlerdir.
• Toplumda düzeni bozan bazı kişiler âşığın diline düşme korkusu ile kendilerine çeki düzen vermişlerdir.

 

4. Ağıt

 

• Toplumda yaygın olarak bilinen ağıtlar, önemli bir yeri ve çeşitli özellikleri bulunan, çevresindekilerden farklı bir kişiliğe sahip olan ya da ölüm olayı farklı olan kimselerin ölümü ile duyulan acıyı dile getiren şiirlerdir.
• Ölü çıkan evlerde, matem toplantılarında okunan ağıtlar ölenin anılarını yaşatacak nitelikte değişik bir ezgi ile söylenir.
• Ağıtlar bir bakıma ölen için söylenmiş methiyeler demektir.
• Ağıtlarda ölenin ailede ve toplumda bıraktığı boşluk, birlikte geçen günlerin anıları, dostluk, iyilik, cesaret, merhamet vb. temler ifade edilir.
• Halk arasında ağıt söyleyene ağıtçı, ağıt söyleme işine de ağıt yakma denir.

 

• Halk şiirinde hecenin sekizli ölçüsü ile koşma biçiminde düzenlenen ve özel bir ezgi ile söylenen şiirlerdir.
• Genellikle en az üç, en fazla beş dörtlükten oluşurlar.
• Çoğunlukla doğa, güzellik, ayrılık, kavuşma gibi duygusal ve lirik temaları işlerler.
• Semaînin hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü kullanılarak yazılanları da vardır.

• Özel bir ezgiyle söylenen koşmaya denir.
• Önce Güney Anadolu’da yaşayan Varsak Türkleri tarafından söylendiği için bu adla anılır.
• Semaîye benzer.
• Hece ölçüsünün en çok sekizli kalıbıyla yazılır.
• 4+4 duraklı veya duraksız olur.
• Kafiye şeması şöyledir: xaxa bbba ccca.
• Semaîden ezgi yönüyle ayrılır.
• Varsağı yiğitçe bir havayla okunur.
• Çokluk içinde “bre”, “hey”, “hey gidi”, gibi ünlemler yer alır.  Bu ünlemlerin bulunmadığı varsağılar ezgisiyle fark edilir.
• Halk edebiyatında en çok varsağı söyleyen âşık, Karacaoğlan‘dır.

 

• Âşıklık geleneğinin önemli bir türü olan destan, birkaç örnek hariç tutulursa genellikle koşmaya benzer ve iki ya da üç dizelik bazıları dışında dörder dizelik bendlerden oluşur.
• Biçimleri bakımından belli bir düzenlilik gösteren destanların uyak örgüleri koşma uyak düzenine benzer ve iki ya da üç dizelik bazıları dışında dörder dizelik bendlerden oluşur.
• Uyak düzeninin abab – cccb – dddb – eeeb biçimi en yaygın olanıdır.
• Her dörtlüğün son dizesi olan bağlama mısraı dediğimiz dize destanlarda çok önemlidir.
• Bu dize kendinden önceki üç dize ile hem biçim hem de anlam bakımından büyük bir bağlılık göstererek kimi zaman da aynen tekrar edilerek önceki dizelerin anlamım güçlendirir.
• Destanlarda dörtlük sayısında belli bir ölçü yoktur; konusuna ve âşığın yaratma gücüne göre dört dörtlükten 121 dörtlüğe kadar uzayan destanlar bulunmaktadır.
• Bu sayı kesinlik anlamına gelmemektedir, destan istenilen ölçüde uzatılabilir.

 

5.    Etkinlik

 

 

 

 

Yüğrüktür bizim atımız
Yardan atlattı zâtımız
Gurbet elde kıymatımız
Ya bilinir ya bilinmez

Deryalarda olur bahrî
Doldur ver içem zehri
Sunam gurbet elin kahrı
Ya çekilir ya çekilmez

 

 

 

 

Şiirdeki birimler tema ile birbirine  bağlanmıştır.
8. Etkinlik

 

 

 

 

---

ERZURUMLU EMRAH

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sayfa 159

1. Dinî-tasavvufi Türk şiiri hakkında bir sunum hazırlayınız.

DİNÎ – TASAVVUFÎ TÜRK ŞÎİRİ
XI. yüzyıldan itibaren Türkler kitleler hâlinde İslâmiyet’e girmeye başladı. Kısa sürede Türk kavim ve boylarının büyük bir kısmı bu dini benimsedi. Yine bu yüzyıldan itibaren Anadolu’ya yerleşen Türklerin İslâmiyet’i tanımasında, Horasan’dan gelen ve tasavvuf düşüncesini benimseyen, dervişlerin, alperenlerin önemli rolü oldu. Anadolu’da çok canlı olan bu dinî hayat, İslamî (dinî) bir edebiyatı da beraberinde getirdi. İslâm dinini ve tasavvuf düşüncesini halka anlatmak için çok sade ve temiz bir Türkçe ile şiirler, ilâhîler söyleyen Yunus Emre’yi başkaları takip etti. Böylece daha çok halk kitlelerine hitap eden bir Dinî-Tasavvufî Türk şiir geleneği doğdu.

Anadolu’da Ahmet Yesevî ve Hâkim Süleyman Ata‘nın izinden gidip Tekke Edebiyatı’nın temellerini Hacı Bektaş-i Velî, Ahmed-i Fakih, Şeyyâd Hamza, Yunus Emre, Sultan Veled, Âşık Paşa, Gülşehrî, Kaygusuz Abdal, Said Emre gibi sofi halk şairleri atmışlardır.

 

 

2. Sınıfa dinlemek için bestelenmiş dinî-tasavvufi şiirler getiriniz.
3. Sınıfa dinî-tasavvufi Türk şiirlerinden örnekler getiriniz.
4. Mevlânâ hakkında bildiklerinizi sınıfta anlatınız.

 

 

5. “Allah aşkıyla yanmak” ifadesinden ne anlıyorsunuz? Açıklayınız.

 

1. Etkinlik

 

2. Etkinlik

 

 

 

 

 

Nutuk hece ile yazılan dörtlükler ve sade bir dille söylenir.

 

• Divân
• Sarây-nâme
• Minber-nâme
• Dil-güsâ
• Gevher-nâme
• Budala-nâme
• Mesnevi
• Muglâta-nâme
• Esrâr-i Hurûf
• Vücûd-nâme’

 

 

 

 

1. Kaygusuz Abdal
2. Ahmet Yesevi
3. Dertli
4. Kul Himmet

 

 

1. Nefes – nutuk – deme – mersiye
2. Nutuk – deme – ilahi – şathiye
3. İlahi – devriye – şathiye – ağıt
4. Şathiye – ilahi – taşlama – nutuk